Pierwszy impuls
Historia wolontariatu w bibliotekach działających na terenie dzielnicy Ochota rozpoczęła się w roku 2008 od udziału pracowników Wypożyczalni Książek Naukowych w dorocznym Święcie Wolontariusza "Wolontariat z Ochotą". Pracownicy biblioteki zaangażowali się w organizację obchodów Międzynarodowego Dnia Wolontariusza, który na terenie Ochoty jest hucznie obchodzony przez wiele lokalnych organizacji i instytucji. W ramach uroczystości, pracownicy biblioteki prowadzili jeden z warsztatów. Energia wolontariuszy, których spotkali oraz całe wydarzenie wywarło tak pozytywne wrażenie na pracownikach biblioteki, że sami postanowili rozpocząć przygodę z wolontariatem w swojej instytucji.
Dodatkowym czynnikiem motywującym do działania był udział pracowników Wypożyczalni Książek Naukowych w szkoleniu "Wolontariat w kulturze", które miało na celu promować ideę wolontariatu wśród pracowników instytucji kultury. Dzięki nabytej wiedzy w 2009 roku założono koło wolontariatu. Pierwszym wolontariuszem był pan Mateusz, który zgłosił się do Wypożyczalni Książek Naukowych.
Proces wdrażania wolontariatu i przygotowania placówki
Niedługo po rozpoczęciu działań z wolontariatem również w placówce Przystanek Książka pojawili się pierwsi młodzi wolontariusze - uczniowie szkoły podstawowej i gimnazjum. Dziś centralnym punktem wolontariatu w bibliotekach na Ochocie jest Biblioteka "Przy Baleya", której kierownikiem i koordynatorem wolontariatu jest Pani Agnieszka Dubielecka. Pani Agnieszka zaczynając przygotowania do roli koordynatora wolontariatu brała udział w szkoleniach w Centrum Wolontariatu, czerpała także informacje z publikacji i wymiany doświadczeń.
Po zdobyciu wiedzy na temat organizacji wolontariatu, Pani Agnieszka rozpoczęła przygotowania placówki do podjęcia współpracy z wolontariuszami. Uprzedziła zespół pracowników o planowanej współpracy i wraz z nimi wspólnie przygotowała listę zadań, które mogą wykonywać wolontariusze.
Zanim placówka zacznie współpracować z wolontariuszami, powinni zostać o tym poinformowani jej wszyscy pracownicy. Personel powinien rozumieć ideę wolontariatu, poważnie traktować współpracę z wolontariuszami i dbać o to, by czuli się w placówce pewnie i swobodnie. Pozytywna atmosfera motywuje do działania wolontariuszy i pracowników
Motywacja do nawiązania współpracy z niepełnoletnimi wolontariuszami
Biblioteka dla dzieci i młodzieży powinna być otwarta na ich głos. Taka jest właśnie Biblioteka „Przy Baleya”. Wolontariat nie jest tu organizowany tylko dlatego, że placówka potrzebuje wsparcia. Program biblioteki skierowany jest do młodzieży, a wolontariat jest jednym z jego elementów. Pracownicy biblioteki pokazują młodzieży, że to miejsce nie służy tylko do wypożyczania książek.
Dzięki organizowanemu przez bibliotekę wolontariatowi młodzież zdobywa nowe doświadczenia i wiedzę, a biblioteka otrzymuje wsparcie w codziennych działaniach, cyklicznych warsztatach oraz podczas wydarzeń kulturalnych. Wolontariusze mają wpływ na to jakie tematy warsztatów podejmuje biblioteka, dzięki czemu placówka wie jak dostosować program do wieku odbiorców. Koordynator wolontariatu zastanawia się co może zaoferować młodzieży w ramach wolontariatu. Stara się by działania, które będą wykonywać wolontariusze były zarówno pożyteczne dla biblioteki jak i atrakcyjne dla wolontariuszy.
Oferta wolontariatu – promocja
Biblioteka do tej pory nie promowała szeroko oferty wśród młodzieży, a do wolontariatu zgłaszali się aktywni czytelnicy, którzy zawsze chcieli w czymś pomóc. Z pomocą tak zwanej „poczty pantoflowej” robiło się ich coraz więcej. Poza młodymi czytelnikami, do biblioteki przychodzi także młodzież, która jedynie korzysta ze znajdujących się tam komputerów - również im pracownicy proponują zaangażowanie się w wolontariat. Młodzież dowiaduje się o wolontariacie także na dzielnicowych imprezach. Biblioteka jest otwarta na zawarcie współpracy ze szkolnym kołem wolontariatu.
Rozmowa rekrutacyjna
Osoba zainteresowana wolontariatem zapraszana jest na rozmowę rekrutacyjną. Podczas spotkania koordynator wolontariatu dowiaduje się jakie są jej zainteresowania, kwalifikacje i dyspozycyjność. Koordynator opowiada o tym jak działa biblioteka i jakie zadania można w niej wykonywać. Zanim wolontariusz rozpocznie swoje działania, ważne dla koordynatora jest by poznać jego motywacje. Po takiej rozmowie przyszły wolontariusz wybiera zadania, których chciałaby się podjąć. W przypadku osób niepełnoletnich rozmowa rekrutacyjna odbywa się w towarzystwie rodzica, który ma okazję poznać koordynatora wolontariatu i działalność instytucji.
Dobór zadań wolontariuszy
Pracownicy biblioteki dbają o to, by wolontariusze nie wykonywali jedynie zadań porządkowych (układanie książek, foliowanie), angażując ich w prowadzenie i pomoc w organizacji różnych spotkań i warsztatów. Ponieważ wolontariusze sami mogą inicjować wydarzenia kulturalne w bibliotece, mają szeroki zakres działań do wyboru. Dwoje wolontariuszy zorganizowało np. konkurs recytatorski “Poezja na jutro i dziś”, podczas którego można było zaprezentować swoją poezję lub wybrany utwór. Wolontariusze przygotowali regulamin konkursu, plakaty, zaproszenia, koordynowali przebieg wydarzenia. Konkurs doczekał się nawet drugiej edycji, którą również zorganizowali wolontariusze. Wolontariusze wspierają bibliotekę również w zajęciach literacko-plastycznych oraz podczas festynu bibliotecznego. Czasami, gdy w dzielnicy organizowane są ciekawe warsztaty kulturalne, Pani Agnieszka zabiera na nie wolontariuszy. Pracownikom biblioteki zależy na tym, aby prowadzony przez nich wolontariat umożliwiał rozwój wolontariuszom.
Rola koordynatora wolontariatu
Do tego, by w bibliotece zaczął sprawnie funkcjonować wolontariat, niezbędna jest osoba, która będzie planowała i koordynowała działania z tym związane. Koordynator wolontariatu zdobywa wcześniej niezbędną wiedzę na temat organizacji wolontariatu, przygotowuje także do współpracy z wolontariuszami zespół pracowników. Koordynator dba o to, by za każdym razem zadania dla wolontariuszy były dobrze przygotowane, różnorodne i rozwijające. Koordynator w Bibliotece „Przy Baleya” dba o dobry kontakt z wolontariuszami, którzy wiedzą, że mogą zgłosić się do niego nie tylko w kwestiach związanych z wykonywanymi działaniami, ale również z pomysłami na swoje autorskie projekty, z prośbą o radę i wsparcie w przeprowadzeniu takich działań. Jak mówi Pani Agnieszka - stara się być dla młodych wolontariuszy bardziej przewodnikiem niż nauczycielem.
Za przykładem Biblioteki „Przy Baleya” i Biblioteki „Przystanek Książka”, poszło filiach kilka innych filii dzielnicowej Biblioteki Publicznej na Ochocie. Również w nich działa wolontariat. W każdej placówce jest wyznaczona osoba do jego koordynowania wolontariatu, ale ostatecznie porozumienia wolontariackie podpisywane są w Bibliotece z głównym koordynatorem.
Wolontariat stały czy akcyjny?
W Bibliotece „Przy Baleya” wolontariat ma formę stałą. Jak mówi koordynator wolontariatu - szukają wsparcia przede wszystkim na działania cyklicznie, nie mieli jeszcze wolontariuszy akcyjnych. W przypadku bibliotek, ważne jest również to, że przeznaczenie budżetu na ubezpieczenia dla wolontariuszy może stać się pewną przeszkodą w organizacji wolontariatu. Dlatego też placówki chętniej podpisują porozumienia na okres dłuższy niż 30 dni. Porozumienie jest podpisywane na taki okres czasu jaki sami wolontariusz sam wybierze - zwykle to od dwóch miesięcy do sześciu.
Wolontariusze, którzy podpiszą stosowne porozumienie na wykonywanie świadczenia powyżej 30 dni, podlegają ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, w którego imieniu działa Zakład Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z procedurą zawartą w “Ustawie o zaopatrzeniu z tytułu wypadków i chorób zawodowych nabytych w szczególnych okolicznościach”.
Roczny plan wolontariatu - potrzebny?
Koordynator wolontariatu zgadza się, że przygotowanie rocznego planu wolontariatu w placówce może pomóc w jego rozwoju i osiągnięciu celów. Dzięki przygotowanemu harmonogramowi działań możliwe będzie nawiązanie współpracy z innymi filiami biblioteki, jak również zaplanowanie szkolenia dla pracowników dot. wolontariatu oraz cyklu szkoleń dla wolontariuszy.
Tak jak wspomina Pani Agnieszka - nie zawsze koordynator ma czas na przygotowanie planu wolontariatu, a bolączką koordynatorów jest to, iż mają jeszcze wiele innych zadań. Dlatego ważne jest to, by koordynator mógł liczyć na wsparcie ze strony dyrekcji i pracowników. ,Jak mówi Pani Agnieszka, w przypadku Bibliotek w Dzielnicy Ochota, dyrekcja od początku była przychylna organizowaniu wolontariatu.
System komunikacji i motywacji
Koordynator wolontariuszy (a w razie potrzeby wyznaczony inny pracownik) spotyka się z wolontariuszami za każdym razem, gdy przychodzą na swój dyżur i dba o to, by były przygotowane dla nich zadania do wykonania. Koordynator nie organizuje dodatkowych spotkań, omawia z wolontariuszami bieżące kwestie podczas ich dyżurów. Gdy wolontariusz nie może przyjść na dyżur, informuje koordynatora telefonicznie lub przesyłając smsa. Jak mówi Pani Agnieszka, istotne jest to, by młodzi wolontariusze uczyli się, że o swojej nieobecności trzeba informować Koordynator dba o to, by wolontariusze czuli się w bibliotece swobodnie oraz widzieli, że ich działania są ważne i doceniane przez pracowników. Przyjazna atmosfera i słowa uznania zawsze mają motywujący wpływ dlatego dostrzeganie nawet małych sukcesów wolontariuszy jest szczególnie ważne w pracy koordynatora wolontariatu.
Wolontariusze po zakończeniu swoich działań otrzymują zaświadczenie oraz informację zwrotną o działaniach swojej pracy. Raz w roku odbywa się spotkanie wszystkich wolontariuszy biblioteki oraz innych placówek i organizacji działających na terenie Ochoty. Wolontariusze spotykają się także podczas dzielnicowych obchodów Międzynarodowego Dnia Wolontariusza - "Wolontariat z Ochotą".
Pierwsze obawy?
Na początku, pracownicy obawiali się, że wolontariat w bibliotece może wydać się młodzieży mało atrakcyjny. Z czasem okazało się, że jest dla nich szansą na rozwój swoich zainteresowań, nie tylko tych związanych z książkami. Pracownicy przygotowali dla wolontariuszy przestrzeń do realizacji autorskich projektów, współpracy z Klubem Sąsiedzkim “Inspiracje” oraz zdobywania wiedzy podczas warsztatów realizowanych w bibliotece oraz na terenie dzielnicy.
Obawa wiązała się również z tym, że czasami wolontariuszami zostawały osoby nieznane pracownikom, niezwiązane dotąd z biblioteką. Również to z czasem przestało być jakimkolwiek ograniczeniem ponieważ rozmowy rekrutacyjne były przeprowadzane tak, by poznać dokładnie oczekiwania dwóch stron, odpowiednio dobrać zadania. Jeżeli wolontariusz chce się sprawdzić może podpisać porozumienie na dwa miesiące i po zakończeniu zadecydować czy chce je przedłużyć . Otwarta i przyjazna atmosfera panująca między pracownikami i wolontariuszami pozwala lepiej się poznać. Pracownicy słuchają sugestii wolontariuszy i w razie potrzeby dobierają im inne zadania.
Korzyści biblioteki = korzyści wolontariuszy?
Prócz satysfakcji z działania, poczucia wpływu na otaczającą rzeczywistość, młodzież ma okazję zdobyć konkretne umiejętności i wiedzę. Wolontariusze pod okiem koordynatora mają możliwość realizacji swojego autorskiego projektu kulturalnego, przechodząc przez wszystkie etapy działania: od planowania poprzez promocję, a nawet pozyskiwanie funduszy. Dzięki temu młodzież ma szansę stawić czoła pierwszym organizacyjnym wyzwaniom. Wolontariusze, którzy zaangażowali się we wsparcie Klubu Sąsiedzkiego “Inspiracje” mogli poznać wiele ciekawostek m.in. historycznych podczas międzypokoleniowych spotkań, dla których przestrzenią jest właśnie Klub sąsiedzki. Między wolontariuszami, a pracownikami biblioteki panuje pozytywna atmosfera współpracy dzięki czemu wolontariat jest okazją zdobycia nowych doświadczeń i po prostu przyjemnego spędzenia czasu.
Dla biblioteki, współpraca z wolontariuszami jest inspiracją i podpowiedzią jak dostosować program placówki do młodych odbiorców. Działania wolontariuszy wprowadzają do biblioteki nową energię i motywację. Osoby, które nie są już wolontariuszami, nadal chętnie odwiedzają bibliotekę i pracowników. Jak mówi koordynator wolontariatu - jest to duża motywacją oraz pozytywna informacja zwrotna.
Opracowanie: Karolina Kłosińska.
Zdjęcia: Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy
Materiał został spisany na podstawie rozmowy z Kierownikiem Biblioteki Publicznej w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy, placówki "Przy Baleya" - Panią Agnieszką Dubielecką, pełniącą również rolę koordynatora wolontariatu.