Wolontariat szkolny jest istotnym elementem edukacji obywatelskiej, pozwalającym uczniom na doświadczenie sprawczości i budowanie społeczności opartej na zrozumieniu dla potrzeb innych. Poznaj dobre praktyki organizacji wolontariatu szkolnego, które sprawiają, że wolontariat przynosi uczniom rozwój, daje satysfakcję opiekunom wolontariatu oraz jest pożyteczny dla społeczności.
O czym warto pomyśleć tworząc wolontariat szkolny? Poniżej znajdziesz kilka wskazówek i propozycji działań, które mogą pomóc zorganizować dobrze funkcjonujący wolontariat angażujący społeczność szkolną.
Stworzenie zespołu opiekunów szkolnego koła wolontariatu
Aby szkolne koło wolontariatu stało się wartościowym narzędziem edukacyjnym i umożliwiało działanie szerszej grupie uczniów, wymaga dużego zaangażowania ze strony wychowawców. Opiekowanie się kołem wolontariatu przez jednego nauczyciela może być nadmiernie obciążające. Dobrą praktyką jest powołanie zespołu opiekunów szkolnego koła wolontariatu, spośród których wyłoniony jest koordynator. W części szkół stosowane jest rozwiązanie, w którym opiekunowie odpowiedzialni są za koordynację wolontariatu na określonym poziomie nauczania (np. opiekun wolontariatu w klasach 1-3, opiekun wolontariuszy z klas starszych). Konieczne jest przy tym zadbanie o czas na wykonywanie obowiązków wynikających z opiekowania się wolontariatem przewidziany w umowie i karcie nauczyciela. Do zespołu zaproś osoby, którym bliska jest idea działania na rzecz innych i które mają energię w danym momencie do włączenia się w tworzenie koła.
Wyłonienie liderów szkolnego koła wolontariatu, praca w stałej grupie
Szczególną rolę w funkcjonowaniu wolontariatu szkolnego mogą odegrać liderzy szkolnego koła wolontariatu, rekrutujący się spośród uczniów, którzy zadeklarowali chęć zaangażowania się w wolontariat przez cały rok szkolny lub przynajmniej przez semestr. Naturalnie wzmacniają oni grupę wolontariuszy oraz współpracują z opiekunami wolontariatu m.in. przy tworzeniu planu działania koła, organizacji akcji wolontariackich, podsumowaniach i zapewnieniu ciągłości pracy koła.
Wolontariat jako sekcja samorządu uczniowskiego
Dobrą praktyką jest organizacja szkolnego koła wolontariatu jako sekcji samorządu uczniowskiego. Wówczas kluczową rolę w tworzeniu planu pracy koła i podejmowaniu inicjatyw odgrywają uczniowie. To rozwiązanie najmocniej wspiera inicjatywność uczniów. Sprawdzi się w szczególności w starszych klasach szkoły podstawowej oraz w liceach i technikach.
Więcej o sekcji wolontariackiej w samorządzie przeczytasz w publikacji Optymalny Samorząd - Poradnik dla dyrektorów szkół oraz opiekunów Samorządów Uczniowskich i Szkolnych Kół Wolontariatu.
Pobierz publikację Optymalny Samorząd – Poradnik dla dyrektorów szkół oraz opiekunów SU i SKW
Nawiązanie współpracy z rodzicami
Wolontariat jest przestrzenią do działania nie tylko dla młodzieży, ale też dla uczniów klas młodszych. Aby umożliwić im tego rodzaju doświadczenie, przy pracy z uczniami z klas I-III naturalnymi sojusznikami i partnerami są rodzice. Warto nawiązać współpracę z rodzicami i spróbować formuły wspólnego działania przy wsparciu rodziców.
Tworzenie przez uczniów planu pracy koła lub zaproszenie uczniów do jego współtworzenia
Dobrą praktyką w organizacji wolontariatu szkolnego jest wyznaczenie wizji i celów dla szkolnego koła wolontariatu, np. celów na dany rok szkolny. To podstawa do stworzenia rocznego planu pracy koła wolontariatu. Jeśli w Waszej szkole działaniami koła kierują opiekunowie, do tego zadania zaproście liderów szkolnego koła wolontariatu lub wolontariuszy, zaangażowanych w stałą współpracę z kołem. Współtworzenie planu działania daje możliwość włączenia uczniów nie tylko w samą akcję wolontariacką, ale też w cały proces związany z jej organizacją i podsumowaniem.
Zbadanie potrzeb
Badanie potrzeb lokalnych to punkt wyjścia do stworzenia rocznego planu pracy koła i etap, w który po raz kolejny warto zaangażować uczniów. Przykładowe sposoby na dokonanie analizy potrzeb, stosowane w szkołach:
- dyskusja o dostrzeganych potrzebach w gronie liderów wolontariatu szkolnego oraz w społecznościach klasowych podczas godziny wychowawczej
- odwiedzenie lokalnych instytucji (np. ośrodka pomocy społecznej, domu pomocy społecznej, biblioteki)
- lokalny zwiad terenowy
- założenie "skrzynki potrzeb" w szkole, do której uczniowie i nauczyciele mogą zgłaszać przez cały rok dostrzeżony potrzeby
- otwartość na potrzeby wynikające z bieżącej sytuacji na świecie
Łączenie działania na rzecz społeczności szkolnej i lokalnej
Działanie koła wolontariatu opierające się na incjatywach skierowanych do społeczności szkolnej wzmacnia w uczniach poczucie odpowiedzialności za społeczność, którą tworzą. Z kolei podejmowanie inicjatyw zorientowanych na zewnątrz szkoły uwrażliwia uczniów na potrzeby innych społeczności i zwiększa świadomość tych potrzeb. Są to dwa kierunki, kształujące odmienne nieco postawy u uczniów. Połączenie tych kierunków to działanie mające na celu wychowanie zarówno aktywnego i podwiedzialnego członka wspólnot jak i osoby wrażliwej na potrzeby innych.
Przykładowe działania wolontariatu szkolnego zorientowane na zaopiekowanie potrzeb społeczności szkolnej:
- stworzenie projektu skrzynki potrzeb, działającej w społeczności szkolnej przez cały rok
- zadbanie o przestrzeń szkoły: radiowęzeł, strefa relaksu, kawiarenka, strefa muzyki, ogród
- prowadzenie projektu uczniowie dla uczniów, np. pomoc w nauce, warsztaty "podziel się swoją pasją"
- zorganizowanie dofinansowania wybranego działania na rzecz szkoły, ze środków pozyskanych z prowadzenia kawiarenki lub kiermaszu przygotowanego przez wolontariuszy
Przykładowe działania wolontariatu szkolnego skierowane do społeczności lokalnej:
- stworzenie przestrzeni do wymiany książek / rzeczy / roślin, z której mogą skorzystać mieszkańcy
- prowadzenie warsztatu Pomagiernik
- dbanie o miejsce pamięci
- prowadzenie korepetycji koleżeńskich
- zaopiekowanie się potrzebami osoby z sąsiedztwa, która potrzebuje wsparcia
Włączenie się w działania innych organizacji:
Instytucje i organizacje pozarządowe funkcjonujące w swojej branży najlepiej znają potrzeby swoje i beneficjentów, na rzecz których działają. Nawiązanie z nimi współpracy pozwoli na odpowiednie dobranie formy wsparcia i poznanie przez wolontariuszy obszaru, który być może nie jest przez nich rozpoznany.
Nawiązanie stałej współpracy z organizacją pozarządową lub instytucją działającą lokalnie
Stała współpraca z wybraną organizacją, praca na rzecz stałych beneficjentów, dobra znajomość i zrozumienie ich potrzeb oraz relacja jaka się nawiązuje pomiędzy wolontariuszami a beneficjentami przekłada się na silny aspekt wychowawczy działania wolontariackiego, większy niż w przypadku udziału w kilku jednorazowych akcjach wolontariackich. Jeśli zależy nam na dużym aspekcie wychowawczym pracy z określoną grupą wolontariuszy, nawiązanie stałej lokalnej współpracy wydaje się być dobrym kierunkiem działania.
Angażowanie czasu i umiejętności uczniów, podążanie za ich zainteresowaniami
Dobry program wolontariatu szkolnego może opierać się też na zainteresowaniach uczniów i wynikających z nich umiejętnościach. Jeśli działacie jako sekcja samorządu, podążajcie za swoimi zainteresowaniami. Jeśli współtworzycie koło wolontariatu, którym opiekują się wychowawcy, podążajcie za pomysłami wolontariuszy, pomóżcie im znaleźć odpowiednie miejsce i formę działania, pomóżcie im rozwijać ich zainteresowania dzięki działaniu na rzecz innych. Jeśli organizujecie zbiórki rzeczowe czy pieniężne, niech będą one dodatkiem, nie podstawą działania szkolnego koła wolontariatu.
Zapoznanie młodzieży z narzędziami wspierającymi społeczne zaangażowanie
Miasto stołeczne Warszawa oferuje szereg narzędzi, z których mogą skorzystać młodzi ludzie, chcący być aktywnymi członkami wspólnot. Znajdziesz je opisane w Miejskim Informatorze Młodzieżowym. Część z nich może być z powodzeniem wykorzystana w pracy szkolnego koła wolontariatu, np. program Aktywna Warszawska Młodzież, Inicjatywa Lokalna, sieć Miejsc Aktywności Lokalnej czy nawet Budżet Obywatelski.
Pobierz publikację Młoda Warszawa - Miejski Informator Młodzieżowy
Omawianie i podsumowanie działań
Starając się wzmocnić działanie wychowawcze wolontariatu, warto zadbać o ciągłość pracy z wolontariuszami i włączyć ich w każdy etap pracy nad działaniem wolontariackim - od zbadania potrzeb, zgłębienia tematu, przez ustalenie działań, podział zadań, realizację, po omówienie i podsumowanie danej inicjatywy. W ten sposób można wzmocnić poczucie sprawczości u wolontariusza, który widzi, że realizuje dane zadanie od początku do końca i przynosi ono efekt. Dobrą praktyką w szkołach jest praca ze stałą grupą wolontariuszy, z których część to liderzy szkolnego koła wolontariatu, a część to wolontariusze zaangażowani krótkoterminowo w wybrane działania, przy założeniu, że działanie to obejmuje uczestnictwo w całym procesie. Spotkania szkolnego koła wolontariatu mogą być wówczas stałym terminem w planie tygodnia.
Dbanie o widoczność wolontariatu w przestrzeni szkolnej
Pokażcie społeczności szkolnej, że każdy jej członek jest zaproszony do działania w wolontariacie. Przedstawcie harmonogram działań i relacje z inicjatyw podejmowanych przez wolontariuszy. Dobrymi praktykami w szkołach są rozmowy o wolontariacie na godzinie wychowawczej, prowadzenie fanpage'u koła wolontariatu czy też stała rubryka szkolnego wolontariatu w gazetce szkolnej.
Więcej inspiracji na temat organizacji wolontariatu szkolnego można znaleźć w zakładce Baza wiedzy.