26 listopada 2024 roku odbyła się konferencja „Aktywność obywateli jako element odporności społecznej – wyzwanie dla miast”. Wydarzenie zorganizowane przez Urząd m.st. Warszawy oraz Fundację Instytut Bezpieczeństwa i Rozwoju Międzynarodowego miało na celu zainspirowanie uczestników oraz wypracowanie rekomendacji w obszarze czynnego zaangażowania obywateli w sytuacjach kryzysowych. Wydarzenie przyciągnęło ekspertów, liderów organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli samorządów, którzy wspólnie poszukiwali odpowiedzi na pytanie: jak przygotować społeczności miejskie do skutecznej pomocy w chwilach kryzysu?
Rola wolontariatu w budowaniu odporności społecznej
Ostatnie lata szczególnie pokazały nam, jak duże znaczenie mają działania wolontariackie. Wolontariusze i wolontariuszki odegrali kluczową rolę podczas kryzysu uchodźczego, w trakcie pandemii COVID-19, a także w odpowiedzi na powodzie na południu kraju. Działania oddolne często były szybsze i bardziej elastyczne od działań oficjalnych struktur państwowych, a pomoc mieszkańców miast okazała się nieoceniona w wielu trudnych momentach. Dlatego jednym z głównych tematów konferencji była rola organizacji pozarządowych i wolontariuszy w systemie bezpieczeństwa narodowego. Jak przygotować się na kryzys? Jakie narzędzia mogą pomóc w skoordynowanej i skutecznej pomocy? I wreszcie, jak samorządy, w szczególności duże miasta, mogą stać się liderem w tworzeniu takiego systemu?
Otwarcie wydarzenia
Spotkanie rozpoczęło się o godzinie 10:00, kiedy to Krzysztof Jaworski, dyrektor Departamentu Spraw Międzynarodowych Instytutu BiRM, powitał uczestników i wprowadził w tematykę wydarzenia. W swoim wystąpieniu podkreślił, jak ważne jest zaangażowanie obywatelskie w sytuacjach kryzysowych oraz jak skuteczne mogą być oddolne inicjatywy w budowaniu odporności miast na kryzysy. Marta Dermańska, zastępca dyrektora Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, podzieliła się doświadczeniami Warszawy z zakresu aktywności obywatelskiej w kryzysach, zwracając uwagę na przykład działań podczas pandemii COVID-19. Podkreśliła znaczenie współpracy miasta z organizacjami pozarządowymi oraz liderami lokalnymi, którzy skutecznie mobilizowali mieszkańców do pomocy i koordynowali działania.
Następnie głos zabrał Czesław Juźwik, dyrektor Departamentu Analiz Strategicznych w Instytucie BiRM. Skupił się na potencjale organizacji pozarządowych we wzmacnianiu strategicznej odporności kraju na agresję, wskazując na konieczność przygotowania społeczeństwa do różnych scenariuszy kryzysowych, w tym również tych związanych z zagrożeniem wojennym.
Doświadczenia i praktyki w zakresie aktywności obywateli
Po wystąpieniach wprowadzających, przyszedł czas na panel dyskusyjny. Paneliści – Svitlana Bytsko, przewodnicząca rady gminy Dobrianske z obwodu Czernihowskiego oraz Justyna Stadniczenko, specjalistka ds. wolontariatu z Wrocławskiego Centrum Rozwoju Społecznego – podzielili się swoimi doświadczeniami w zakresie zaangażowania obywateli w sytuacjach kryzysowych. Svitlana Bytsko opowiedziała o organizowaniu pomocy w czasie wojny na Ukrainie, kiedy to lokalne społeczności musiały zjednoczyć się i zareagować w obliczu agresji Rosyjskiej. Wskazała na ogromną rolę solidarności i spontanicznego działania obywateli w obliczu zagrożenia. Justyna Stadniczenko z kolei mówiła o roli wolontariuszy w czasie kryzysu wywołanego powodzią, która miała miejsce w tym roku. W obliczu nagłego zagrożenia ludzie zjednoczyli się, aby zabezpieczać miasto, rozdysponowywać prowiant, czy porządkować miasto po skutkach powodzi.
Panel Ekspercki "Od Doraźnej Pomocy do Systemu Współpracy"
Jednym z najbardziej inspirujących momentów wydarzenia był panel pt. „Od rozwiązań doraźnych do rozwiązań systemowych”. Eksperci przedstawili konkretne wyzwania oraz praktyki, które mogą usprawnić reakcje na kryzysy. Dyskusja była pełna konkretnych odpowiedzi na pytanie, jak zorganizować działania w sposób trwały, profesjonalny i skuteczny.
Marta Dermańska z Urzędu m.st. Warszawy opowiedziała o tym, jak miasto buduje platformy współpracy między wolontariuszami a samorządem. Podkreśliła rolę efektywnej komunikacji, dzięki której pomoc jest szybsza i bardziej skoordynowana, a mieszkańcy czują się pewniej w obliczu kryzysu. Harcmistrzyni Katarzyna Karolak, komendantka Chorągwi Stołecznej ZHP, przybliżyła, jak wyglądają przygotowywania młodzieży do działań ratunkowych. Wskazała na ogromne znaczenie umiejętności przywódczych w organizacji wolontariatu, które pozwalają sprawnie koordynować grupy ludzi i skutecznie reagować na kryzysowe sytuacje. Dr Franciszek Krynojewski natomiast poruszył temat legislacji, mówiąc o potrzebie wprowadzenia zmian w przepisach prawnych, które umożliwiłyby lepszą współpracę organizacji pozarządowych z administracją publiczną. Zwrócił uwagę na konieczność uproszczenia ustawy o zarządzaniu kryzysowym, tak aby jej treść i założenia były przystępne dla każdego. Agnieszka Kordalewska z Fundacji Gotowi.org mówiła, jak ważne jest, by samorządy zapewniały odpowiednie zasoby i wsparcie organizacjom pozarządowym, aby mogły one skutecznie działać w sytuacjach kryzysowych. Podkreśliła także konieczność edukacji społeczeństwa i budowania świadomości o tym, jak reagować i jak być przygotowanym na potencjalne zagrożenie. Ireneusz Rajski z Stołecznego Centrum Bezpieczeństwa mówił o roli organizacji pozarządowych w reagowaniu na zagrożenia, wskazując na to, jak ważna jest współpraca administracji samorządowej z organizacjami w kontekście bezpieczeństwa mieszkańców. Bryg. dr Barbara Szykuła-Piec z Akademii Pożarniczej poruszyła temat roli Ochotniczych Straży Pożarnych w systemie zarządzania kryzysowego. Wskazała również na ogromny potencjał tej grupy, ze względu na jej lokalny charakter. W trakcie panelu dyskutowano także o konieczności stworzenia trwałych, systemowych rozwiązań, które pozwolą na szybkie i efektywne zaangażowanie obywateli w pomoc w sytuacjach kryzysowych. Wszyscy eksperci zgodzili się, że istnieje duży potencjał w zakresie wolontariatu, który jednak wymaga lepszej koordynacji, wsparcia ze strony samorządów oraz wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych, aby działania te mogły być skuteczne i skoordynowane w obliczu kryzysów.
Dyskusja w podstolikach – wypracowanie rekomendacji
Po zakończeniu panelu eksperckiego uczestnicy wydarzenia przeszli do pracy w grupach, by wypracować konkretne rekomendacje dla decydentów.
Jednym z głównych wniosków było stwierdzenie, że budowanie odporności społecznej wymaga współpracy na wielu poziomach – od samorządów, przez organizacje pozarządowe, po aktywne obywatelki i obywateli. Praca w grupach dotyczyła m.in. budowy systemu współpracy pomiędzy samorządem a wolontariuszami, organizacjami pozarządowymi oraz przygotowywania mieszkańców do reagowania w kryzysowych momentach. Ważnym wnioskiem było również podkreślenie roli komunikacji i koordynacji działań między wszystkimi podmiotami zaangażowanymi w pomoc. Wypracowane rekomendacje dotyczyły m.in. rozwoju platform, które umożliwią szybkie połączenie osób potrzebujących pomocy z tymi, którzy mogą ją zapewnić, a także wprowadzenia szkoleń i programów edukacyjnych dla wolontariuszy.
Wolontariat w miastach to nie tylko spontaniczne reakcje na kryzys, ale przede wszystkim przygotowanie do nieprzewidywalnych sytuacji. Zgromadzeni na konferencji eksperci zgodzili się, że kluczem do skutecznej pomocy w kryzysach jest tworzenie systemów, które będą opierać się na współpracy pomiędzy mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi a administracją samorządową. Dzięki takim rozwiązaniom, miasto będzie w stanie nie tylko szybko reagować na kryzysy, ale także skutecznie przeciwdziałać ich skutkom.
Artykuł i zdjęcia: Martyna Jędrysiak – Zespół Rozwoju Wolontariatu, Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy.