Badania wskazują rozwój kompetencji społecznych, lepsze perspektywy na rynku pracy, zapobieganie ryzykownym zachowaniom oraz wiele innych zalet.
Wolontariat uczniowski jest nieocenionym narzędziem, które nie tylko umożliwia młodzieży aktywne uczestnictwo w życiu społecznym, ale także znacząco wpływa na ich osobisty rozwój. Zaangażowanie w działania pomocowe to szansa na zdobycie nowych umiejętności, nawiązanie relacji, pogłębianie kompetencji interpersonalnych i umiejętności pracy w zespole, a także zdolności do podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów. Co więcej, zaangażowanie w pomaganie wzmacnia poczucie własnej wartości i przynależności — tak ważne w okresie nastoletniej niepewności i poszukiwań.
Badania naukowe, zebrane w przekrojowej pracy Cynthii W. Moore (Massachusetts General Hospital) i Josepha Allena (University of Virginia) pt. „The effects of volunteering on the young volunteer” („Wpływ wolontariatu na młodych wolontariuszy”), potwierdzają, że pozytywnych skutków pomagania jest znacznie więcej.
Rozwój postaw obywatelskich i zapobieganie ryzykownym zachowaniom
Moore i Allen przytaczają szereg analiz pokazujących jak wolontariat przyczynia się do wzrostu pozytywnych postaw i dobrych praktyk obywatelskich. Cytują m.in. “Monitoring the Future”, okresowe badanie przeprowadzane wśród uczniów szkół średnich w Stanach Zjednoczonych. Wskazuje ono jednoznacznie, że osoby, które w szkole były aktywnymi wolontariuszami, w dorosłości częściej uczestniczyły w życiu społecznym — nie tylko podczas głosowania, ale też angażując się w kampanie wyborcze czy działalność samorządową.
Uczestnictwo w działaniach pomocowych zwiększa poziom zaufania, tolerancji i poszanowania dla dobra wspólnego w relacjach społecznych, a także uczy empatii. To z kolei obniża zagrożenie angażowania się w zachowania autodestrukcyjne i społecznie niepożądane. Ze studium „Michigan Study of Adolescent Life Transitions Survey” („Badanie przemian życiowych nastolatków w Michigan”) przeprowadzonego na przestrzeni dwóch lat na grupie 15 i 16-latków wynika, że uczniowie angażujący się długoterminowo w wolontariat byli mniej skłonni do opuszczania zajęć w szkole i eksperymentowania z narkotykami.
W innej diagnozie porównano grupę licealistów, uczestniczących w szkolnym programie wolontariatu „Teen Outreach” z rówieśnikami z tej samej szkoły, którzy nie brali udział w żadnych działaniach pomocowych. Wolontariusze „Teen Outreach” włączali się w rozmaite akcje na rzecz społeczności lokalnych, a następnie omawiali wyzwania i efekty swoich działań w grupach dyskusyjnych w klasie. Badania, przeprowadzone rok po zakończeniu programu pokazały, że w grupie aktywistów występowało znacznie niższe ryzyko „zdarzeń niepożądanych”, takich jak nastoletnia ciąża, dyscyplinarne zawieszenie w prawach ucznia czy niezaliczenie roku.
Pozytywny efekt wolontariatu występował niezależnie od liczby godzin jaką uczniowie poświęcali na tą aktywność – liczyło się jedynie ich zaangażowanie.
Zdjęcie ilustracyjne użyczone przez Centrum Edukacji Obywatelskiej (źródło: canva pro)
Bogatsza sieć społeczna a rozwój kariery zawodowej
Oprócz korzyści społecznych i osobistych, wolontariat odgrywa też ważną rolę w kształtowaniu przyszłej ścieżki zawodowej. Oprócz oczywistej funkcji uczenia się nowych umiejętności i zdobywania doświadczenia, badacze analizujący efekty działania na rzecz innych zwracali też uwagę na ich rolę w nawiązywaniu społecznych relacji.
W naukach społecznych rozróżnia się „więzi silne” – te, z rodziną i najbliższymi przyjaciółmi – oraz bardziej powierzchowne, nawiązywane w różnych sytuacjach życiowych „więzi słabe”. Choć intuicja mogłaby podpowiadać odwrotnie, to właśnie luźne „więzi słabe” odgrywają kluczową rolę w poszukiwaniu zatrudnienia i rozwoju kariery. Budowanie szerokiej sieci różnorodnych kontaktów pomaga w poszukiwaniu zatrudnienia, zdobywaniu informacji o możliwościach na rynku pracy czy uzyskiwaniu rekomendacji. Badania przeprowadzone przez Roberta Wuthnowa z Uniwersytetu Princeton pokazały, że wolontariat podejmowany już w okresie szkolnym przyczynia się do tworzenia szerszych i bardziej zróżnicowanych więzi społecznych. Z kolei z prac analizujących efekt aktywizmu na karierę zawodową kobiet w latach 80-tych wynikło, że kobiety angażujące się w przeszłości w działania wolontariackie zajmowały bardziej prestiżowe stanowiska od tych, które nie miały takich doświadczeń.
Zdjęcie ilustracyjne użyczone przez Centrum Edukacji Obywatelskiej (źródło: canva pro)
Sprawczość, ufność i lepsze zdrowie psychiczne…
Liczne badania wykazują silny związek między wolontariatem a poprawą zdrowia psychicznego. Aktywne zaangażowanie społeczne sprzyja wzmacnianiu dobrych relacji z otoczeniem i budowaniu nowych więzów. Z kolei częstsze kontakty społeczne i budowanie szerszej „sieci wsparcia” pomagają redukować stres i zapobiegają poczuciu izolacji, przez co znacznie zmniejszają możliwość wystąpienia depresji.
Bezinteresowne pomaganie jest doświadczeniem wyraźnie podnoszącym samoocenę. Nie tylko wzmacnia zaufanie i bliskość więzów, ale buduje też w pomagającym lustrzane „przekonanie o wzajemności” – wiarę w altruizm ludzi i ich chęć pomocy. To z kolei przekłada się na ufność wolontariusza, że w razie własnych kłopotów, on również będzie mógł liczyć na wsparcie otoczenia. Wolontariat buduje też w zaangażowanym posiadania realnego wpływu na zewnętrzny świat oraz poczucia sprawczości i pozytywnej kontroli nad swoim życiem i otaczającą go rzeczywistością. To w efekcie podnosi samoocenę, redukuje stres i buduje w pomagającym przekonanie, że „poradzi sobie, niezależnie od okoliczności”.
Ciekawe zależności między działaniem na rzecz innych a zdrowiem psychicznym zaobserwowali też badacze irlandzkiego The Economic and Social Research Institute (ESRI). Choć przeprowadzone przez nich badania wykazały, że aktywiści cieszą się lepszym zdrowiem psychicznym, niż ich rówieśnicy nieangażujący się w działalność pomocową, nie dotyczyło to wszystkich form aktywności. Młodzi podejmujący wolontariat o charakterze politycznym (np. aktywizm na rzecz klimatu czy poprawy służby zdrowia, angażowanie się w kampanie polityczne) deklarowali gorsze samopoczucie psychiczne i niższy poziom zadowolenia z życia. Czy to efekt zderzenia idealizmu z często wyrachowanymi i cynicznymi realiami polityki? To jedna z hipotez, ale badacze nie wykluczają też odwrotnej zależności: motywacją do podjęcia aktywizmu politycznego może być właśnie zwiększona świadomość licznych problemów i niższy, niż u większości rówieśników, poziom zadowolenia z otaczającej rzeczywistości.
Zdjęcie ilustracyjne użyczone przez Centrum Edukacji Obywatelskiej (źródło: canva pro)
Pozytywne skutki wolontariatu? Pod jednym wyjątkiem
Nie ulega wątpliwości, że wolontariat uczniowski wyposaża nastolatków w szereg przydatnych umiejętności i wzmacnia ich kompetencje społeczne, a także zwiększa poczucie sprawczości, własnej wartości i – w większości przypadków – stopień życiowej satysfakcji. To, a także znaczący wpływ wolontariatu na osiągnięcia szkolne i akademickie oraz późniejsze, zawodowe, naturalnie prowadzi do konkluzji, że należy zachęcać młodych ludzi do włączania się w działania pomocowe.
Kluczowe jest jednak słowo „zachęcać”. Badanie przeprowadzone przez socjologów z Uniwersytetu Wisconsin-Madison pokazało bowiem, że obowiązkowe programy wolontariackie (np. odgórnie narzucone przez szkoły) nie przynoszą tak licznych korzystnych rezultatów.
Najlepsze efekty, zarówno dla zdrowia psychicznego, przyszłej kariery jak i rozwoju postaw obywatelskich, miała aktywność wolontariacka podejmowana w zgodzie z indywidualnymi zainteresowaniami ucznia i – jak sama nazwa zresztą wskazuje – zupełnie dobrowolnie.
Autorka: Magdalena Tomczak
Absolwentka kulturoznawstwa i socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, dziennikarka pisząca o sprawach społecznych. W przeszłości stała współpracowniczka OKO.press. Jej teksty ukazywały się również m.in. w „Newsweeku”, „Gazecie Wyborczej”, „Balkan Insight” oraz "Polityce".
Działanie finansowane jest przez m.st. Warszawa w ramach projektu „Ochotnicy warszawscy”.
Bezpośrednim realizatorem jest Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej.