Rodzina i wolontariat – dlaczego warto?

Rosnąca popularność wspólnego zaangażowania rodzin w wolontariat sprawia, że każdy organizator wolontariatu powinien przemyśleć, jak może wykorzystać tą wyjątkową możliwość. Wolontariat można postrzegać przede wszystkim jako świetny sposób na pożyteczne, wspólne spędzenie czasu, ale rodzice i opiekunowie coraz częściej dostrzegają edukacyjny, wychowawczy wymiar tych działań. Dodatkowo wolontariat rodzinny to coś, co najlepiej udowadnia, że wolontariuszem może zostać każdy niezależnie od wieku czy doświadczenia!

W tym krótkim tekście postaramy się wyjaśnić Wam, jakie korzyści może osiągnąć organizator wolontariatu zapraszając do działania rodziny. Mamy nadzieje, że zainspirowani rozważycie wprowadzenie go w waszej instytucji lub organizacji – znajdując nowe pole zaangażowania, lub włączając rodziny do praktykowanych już działań wolontariackich.

Dla rodzin, czyli dla kogo?

„Rodzinny” wymiar wolontariatu nie musi ograniczać się do podejmowania aktywności przez dzieci i ich rodziców. Przede wszystkim, myśląc o udziale rodzin w wolontariacie, należy brać pod uwagę różne sytuacje. Musimy uwzględniać na przykład zaangażowanie dzieci i ich opiekunów prawnych, samodzielnych rodziców wraz z dziećmi, a także tak zwanych rodzin patchworkowych (wielorodzinnych) czy rodzin zastępczych. Udział rodziny w wolontariacie oznaczać może także wspólne zaangażowanie różnych pokoleń tej samej rodziny – np. dziadków i ich wnuków, czy nawet trzech pokoleń.

Jeżeli chcemy rozpoczynać angażowanie rodzin, musimy zwracać uwagę na różne sytuacje i różne potrzeby – przede wszystkim w komunikacji z wolontariuszami. Polecamy, by dodawać słowo „opiekun”, gdy dodajemy słowo „rodzic” – zwłaszcza w formalnych dokumentach. Warto również formułować komunikaty tak, by jasne było że zaproszeni są także np. dziadkowie lub inni krewni. Podsumowując, język którego używamy powinien być możliwie włączający i nie wykluczający.

Motywacja rodzin i promocja wolontariatu

Motywacja do podejmowania wolontariatu przez rodziny może być bardzo różna. Czasem do wolontariatu „wciągnie” całą rodzinę osoba dorosła zaangażowana w danej instytucji. Czasem inicjatorami są dzieci, które usłyszą o atrakcyjnej akcji społecznej. Dla nas – rozwijających i organizujących wolontariat istotny jest szeroki katalog korzyści, które rodziny mogą dostrzec w podejmowaniu wolontariatu. W oparciu o język korzyści można kierować skuteczną promocję do tej grupy docelowej. Korzyściami są przede wszystkim:

• Możliwość spędzenia czasu wolnego w ciekawy sposób – wolontariat można promować jako jeden z wielu sposobów na wspólne spędzenie czasu, równie atrakcyjny jak sport, wycieczka czy kontakt z przyrodą
• Kształtowanie pozytywnych postaw u dzieci – wolontariat może pełnić ważną rolę w wychowaniu dzieci. Wspólnie uczestnicząc w wolontariacie rodzice czy opiekunowie wykorzystują mechanizm „uczenia w działaniu” i przekazywania przez własny przykład ważnych wartości i postaw takich jak pożyteczność, bezinteresowność, empatia.
• Możliwość zrobienia czegoś dobrego – podkreślać należy przede wszystkim aspekt wartości, jaką niesie wykonana przez wolontariuszy praca, zmiany jakiej dokonują w otoczeniu poprzez swoje działania.
• Wzmacnianie więzi rodzinnych – wolontariat może stać się ważnym elementem życia rodzinnego, sposobem na wzmacnianie relacji.

Popularność zjawiska

Choć zaangażowanie rodzin w wolontariat może wydawać się nowym zjawiskiem, to w wielu krajach formuła ta jest znana od lat. Popularnością cieszy się między innymi w Wielkiej Brytanii oraz USA, oraz w wielu krajach Europy Zachodniej. Poniżej przytoczyliśmy kilka przykładów takich wolontariatów, z którymi możecie się zapoznać:

• Family Volunteering Club – inicjatywa z Wielkiej Brytanii, rozwijana na terenie Londynu skupiająca działania wolontariackie dla rodzin w różnych organizacjach i instytucjach.
• Przykład działania z USA – wolontariat dla rodzin organizowany w Central Parku w Nowym Jorku.
• Przykład programu realizowanego na terenie Niemiec – rodziny osób zamieszkałych na terenie Niemiec są łączone w „tandemy” z rodzinami uchodźców, realizując tzw. „wolontariat towarzyszący” – wspólnie gotując czy wyjeżdżając na wycieczki.

Unikalność wolontariatu rodzinnego

Biorąc pod uwagę regulacje prawne dotyczące działalności wolontariackiej w Polsce, można stwierdzić, że osoby poniżej 13 roku życia mają niewiele możliwości formalnego podejmowania wolontariatu. W zasadzie ogranicza się on do organizacji członkowskich (np. stowarzyszeń, takich jak organizacje harcerskie), do których należy tylko część dzieci i młodzieży oraz do wolontariatu podejmowanego w ramach systemu edukacji (szkolne koła wolontariatu, akcje wolontariackie w szkołach).

Wolontariat rodzinny to unikalna szansa dla dzieci poniżej 13 roku życia na spróbowanie swoich sił w wolontariacie pod okiem starszej osoby. Nierzadko osoby nawet bardzo młode wykonują te same zadania, a jednocześnie zapewnione są im warunki bezpiecznego i komfortowego działania. Przykładem może być wspólne kwestowanie. Z doświadczeń rodzin, angażujących się w taki rodzaj wolontariatu wiemy, że w takich sytuacjach rodziny budzą dużą sympatie, a wyniki kwest są powodem do ogromnej wspólnej satysfakcji.

Zadania

Wolontariat rodzinny to możliwość, z której oczywiście nie będziemy mogli skorzystać w każdej sytuacji. W wyznaczaniu zadań kluczowe będzie:

• Określenie zadań, które będą mogli wykonywać dorośli oraz tych, które będą mogły wykonywać dzieci w danym wieku – istotne jest to, by każda osoba była zaangażowana.
• Zaplanowanie realizacji zadań w taki sposób, by zapewnić wspólne zaangażowanie – tak, by wolontariat był wspólnym przeżyciem całej rodziny.
• Zwrócenie szczególnej uwagi na kwestie bezpieczeństwa – pamiętajmy o możliwościach i ograniczeniach małych dzieci, starając się identyfikować ryzyko i zapobiegać możliwym zagrożeniom.

Z obserwacji Urzędu m.st. Warszawy wynika, że realizowany na terenie Warszawy wolontariat ma zazwyczaj charakter „wolontariatu akcyjnego”, co jest naturalne wobec potrzeb rodzin. Dla rodziny atrakcyjne może być przede wszystkim poznanie wielu różnorodnych aktywności i różnych miejsc, dlatego zaangażowanie w takiej formie może być krótkotrwałe. Przykładem takich działań mogą być wszystkie akcje związane z dbaniem o zieleń, uporządkowaniem jakiegoś miejsca, drobnymi pracami naprawczymi i remontowymi.

Nierzadko jednak rodziny związują się z jakimś miejscem – organizacją czy instytucją i chcą angażować się w jego działania. Ma to miejsce często w przypadku organizowania cyklicznych akcji. Można tu wspomnieć przede wszystkim wiele osób, które angażuje swoje rodziny w kwestowanie podczas Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Zainteresowaniem rodzin cieszą się także na przykład działania organizowane przez Muzeum Powstania Warszawskiego, organizujące coroczną akcję „Wolność łączy”. Jej celem jest upamiętnienie godziny „W” i upowszechnianie wiedzy o znaku Polski Walczącej.

Przykładowe zadania, z jakimi spotkamy się podczas wolontariatów kierowanych do rodzin to:

• prace ogrodowe (np. sadzenie roślin)
• drobne prace remontowe (np. malowanie)
• prace porządkowe
• dbanie o miejsca pamięci
• kwestowanie
• rozdawanie (np. znaczków, emblematów)
• segregowanie, np. darów na zbiórkach
• inwentaryzacja (np. książek w bibliotece)
• kompletowanie pakietów (np. podczas eventów sportowych)
• tworzenie rękodzieła (np. podczas pikników).

Katalog zadań oczywiście nie jest zamknięty. Na Miejskim Portalu Wolontariatu – ochotnicy.waw.pl, będziemy regularnie publikować artykuły o dobrych praktykach wolontariatu angażującego rodziny. Jeśli chcecie opowiedzieć o wolontariacie rodzinnym w Waszej instytucji/organizacji na naszym portalu, wyślijcie maila na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

Aspekty formalno – prawne wolontariatu dla rodzin

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zawarcie porozumienia jest obowiązkowe (art. 44. Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Warto zawrzeć porozumienie niezależnie od czasu trwania wspólnych działań. Porozumienie musi zostać zapewnione niezależnie od wieku osób, które chcemy zaangażować w działania wolontariackie. Dobrą praktyką jest zawieranie porozumienia w formie pisemnej niezależnie od czasu trwania porozumienia, choć według prawa formę pisemną musi ono przyjąć jeżeli czas współpracy jest dłuższy niż 30 dni.
Zawierając porozumienie wolontariackie z osobami niepełnoletnimi powinniśmy pamiętać że:

• Wolontariusze poniżej 13 roku życia: zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego osoba, która nie ukończyła 13 roku życia nie posiada zdolności do czynności prawnych. Stroną porozumienia wolontariackiego jest więc jego opiekun ustawowy.
• Wolontariusze od 13 do 18 roku życia: zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego osoba, która ukończyła 13 lat, ale nie osiągnęła pełnoletniości ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Integralnym elementem porozumienia jest oświadczenie opiekuna ustawowego, który wyraża zgodę na jego zawarcie. Bez zgody opiekuna porozumienie jest nieważne.

Podstawy prawne i wzory dokumentów:

• Wzór porozumienia - wolontariusze poniżej 13 roku życia,
• Wzór porozumienia - wolontariusze od 13 do 18 roku życia.

Powyższe dokumenty są tylko przykładowymi wzorami - w przypadku wątpliwości, pytań, skorzystaj z porady prawnej.

Pamiętać również należy o wykupieniu polisy NNW, jeśli okres współpracy będzie krótszy niż 30 dni. Choć zgodnie z prawem, jeżeli czas współpracy przekracza 30 dni nie trzeba zapewniać ubezpieczenia, to rekomendujemy wykupienie polisy. Kupując ubezpieczenie pamiętajmy, by upewnić się, że obejmie wszystkie osoby, które zostaną zaangażowane w działania wolontariackie, w tym również najmłodsze dzieci.

Twórcy raportu „Volunteering: A family affair?”, sporządzonego w Wielkiej Brytanii z inicjatywy wielu instytucji i organizacji pozarządowych sporządzili listę pytań, które każdy organizator wolontariatu powinien sobie zadać, zastanawiając się nad uruchomieniem oferty angażującej rodziny. Zachęcamy do zapoznania się z nimi.

1. W jaki sposób rodziny obecnie angażują się w działania Waszej organizacji?
   Wolontariat rodzinny jest zróżnicowany i obszerny. Dotyczy nie tylko rodziców i dzieci pracujących razem w tej samej organizacji. Może dotyczyć dowolnej liczby członków rodziny, którzy angażują się w wolontariat obok siebie, dla siebie lub razem. To wykracza poza to, jak ludzie zwykle wyobrażają sobie wolontariat rodzinny. Wiele z tych działań nie jest obecnie zauważanych przez organizacje. Zachęcamy wszystkie organizacje do refleksji nad tym, jak obecnie angażują rodziny jako wolontariuszy (oraz członków, sympatyków, uczestników), jak to było realizowane do tej pory i jak to się zmienia.
2. Jak chcesz zaangażować rodziny i jakie podejście do wolontariatu rodzinnego jest dla Ciebie odpowiednie?
   Organizacje realizują wolontariat rodzinny z różnych powodów i na różne sposoby. Różne podejścia do wolontariatu rodzinnego wpływają na to, jak ten wolontariat się rozwija, jak jest doświadczany i jak wpływa na życie organizacji i rodziny. Po określeniu, w jaki sposób do tej pory angażowane były rodziny, zachęcamy organizacje do zastanowienia się, co jeszcze chciałyby osiągnąć poprzez wolontariat rodzinny i jakie różne podejścia mogą im w tym pomóc.
3. Czy możecie zwiększyć zaangażowanie rodzin w wolontariacie w waszej organizacji?
   Tradycyjne ścieżki, które wcześniej domyślnie ułatwiały wolontariat rodzinny w niektórych organizacjach, zaczęły się załamywać. Zachęcamy organizacje do zastanowienia się nad ścieżkami uczestnictwa dla rodzin w ramach ich organizacji. Może to obejmować rozwijanie szerszej gamy ról; umożliwienie innym członkom rodziny wypróbowania wolontariatu; zachęcanie do działania poprzez różne formy zaangażowania w organizację - nie tylko wolontariat; kształtowania uczestnictwa osób w naszej organizacji od bycia beneficjentami działania do aktywnego wspierania go. Może to wymagać innego podejścia do obecności wolontariuszy w naszej organizacji, które wykracza poza indywidualne role, programy, działania, zespoły, a nawet samą organizacje.
4. Czy można zrobić więcej, aby pomóc rodzinom w zachowaniu równowagi między wolontariatem a życiem rodzinnym?
   Członkowie rodziny mogą być dla siebie wzajemnie dostarczać ważnych powodów, sposobów i zasobów do zaangażowania się w wolontariat. Jednak życie rodzinne jest bardzo intensywne - coraz bardziej - i może być trudno dopasować je do wolontariatu. Wolontariat jest często wykonywany obok lub jako część innych ról i obowiązków. Jeśli organizacje chcą ułatwiać wolontariat rodzinny, ważne jest, by dostrzegały i wspierały w tym swoich wolontariuszy. Zachęcamy organizacje do przeanalizowania, jak mogą być bardziej elastyczne w zakresie zaangażowania wolontariuszy i jak mogą dostosować się do tego, by wolontariat był postrzegany jako część lub rozszerzenie innych ról i obowiązków rodziny, a nie jako źródło konfliktu o zasoby rodziny.
5. Jak zadbać o to, by wolontariat rodzinny był jak najbardziej inkluzywny?
   Chociaż wolontariat rodzinny ma potencjał, by tworzyć bardziej inkluzywne praktyki wolontariatu i jest wyjątkowo skuteczny w angażowaniu rodziców z małymi dziećmi, którzy w przeciwnym razie byliby mniej skłonni do zaangażowania się, ma on także potencjał, by stać się wykluczającym. Organizacje muszą rozważyć, w jaki sposób mogą rozwijać swoją ofertę wolontariatu, aby była ona bardziej integrująca dla rodzin, a w ramach tego bardziej zróżnicowana, jednocześnie chroniąc się przed potencjalnym „przejęciem” przez rodzinę.
6. Jak równowaga, którą osiągacie między zarządzaniem ryzykiem a byciem inkluzywnym, wpływa na zaangażowanie rodzin w wolontariat?
   Tendencja do formalizacji, profesjonalizacji i centralizacji może działać przeciwko elastyczności i inkluzywności, a tym samym przeciwko wolontariatowi rodzinnemu. Rosnąca ilość "biurokracji" stwarza bariery i przyczynia się do spadku liczby rodzinnych wolontariatów wielopokoleniowych. Zachęcamy organizacje do zastanowienia się nad tym, w jaki sposób mogą osiągnąć właściwą równowagę pomiędzy optymalnym formułowaniem oferty wolontariatu a inkluzywnością.
7. Jak możesz pomóc, aby rodziny i Twoja organizacja czerpały jak najwięcej korzyści z wolontariatu?
   Wolontariat może w znacznym stopniu odmienić życie tych rodzin, które się w niego zaangażują. Może pogłębić więzi między członkami rodziny i zapewnić przyjemny sposób spędzania czasu, stać się „wspólną sprawą”, wyrazem wspólnych wartości i tożsamości. Może być także drogą do nowych możliwości i doświadczeń. Może przyczyniać się też do zwiększenia stresu i napięcia w życiu rodzinnym, zwłaszcza gdy staje się zbyt uciążliwy. Organizacje mogą również wiele zyskać dzięki wolontariatowi rodzinnemu, a korzyści są prawdopodobnie jeszcze większe, gdy rodziny mają pozytywne doświadczenia związane z wolontariatem. Zachęcamy organizacje do zastanowienia się nad tym, w jaki sposób mogą zapewnić rodzinom jak najwięcej korzyści z wolontariatu - poprawi to nie tylko doświadczenie wolontariatu i sytuację rodzin, ale także sytuację organizacji i ich beneficjentów.

Masz pytanie dotyczące organizacji wolontariatu dla rodzin?

Sprawdź ofertę bezpłatnego poradnictwa dla koordynatorów wolontariatu!

Myślisz o zaangażowaniu się w wolontariat rodzinny?

Sprawdź dostępne oferty wolontariatu w kategorii "Wolontariat rodzinny".

Powyższe 7 pytań zostało przygotowane w oparciu o przetłumaczoną i zredagowaną treść: Volunteering: A family affair? Summary report (Angela Ellis Paine, Oliver Chan, Veronique Jochum, Daiga Kamerāde, Amy McGarvey, Joanna Stuart, Published: 28 September 2020). Pełna treść raportu.

Opracowanie: Antoni Morawski, Filip Szymański

Konsultacja prawna: Paweł Zaczek

Ten artykuł udostępniamy w oparciu o licencje Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC BY-NC-SA 4.0)